Ogólne informacje o obszarze Natura 2000 PLC 180001 „Bieszczady”
Obszar specjalnej ochrony ptaków został w Bieszczadach wyznaczony poprzez rozporządzenie Ministra Środowiska jeszcze w 2004 r. (Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 21 lipca 2004 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Natura 2000 - Dz.U. z 2004 r. Nr 229, poz. 2313, uchylone przez Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 stycznia 2011 r. w sprawie obszarów specjalnej ochrony ptaków Dz.U. 2011 nr 25 poz. 133 z późn. zm.). Wyznaczenie Bieszczadów jako obszaru Natura 2000 dla ochrony siedlisk wymaga bardziej skomplikowanej procedury niż obszar ptasi. Propozycja obszaru siedliskowego, zgłoszona przez nasz kraj w 2004 r., została przez Komisję Europejską zatwierdzona jako Obszar mający znaczeniu dla Wspólnoty (OZW) - 12 grudnia 2008 r. (2009/91/WE: Decyzja Komisji z dnia 12 grudnia 2008 r. przyjmująca na mocy dyrektywy Rady 92/43/EWG drugi zaktualizowany wykaz terenów mających znaczenie dla Wspólnoty składających się na alpejski region biogeograficzny - notyfikowana jako dokument nr C(2008) 7973; Dz.U. L 43 z 13.2.2009). Dotychczas nie ukazało się Rozporządzenie Ministra Klimatu i Środowiska wyznaczające specjalny obszar ochrony siedlisk (SOOS) Bieszczady.
Projekt planu zadań ochronnych będzie opracowywany dla obszaru Natura 2000 PLC180001„Bieszczady” w części położonej poza granicami Bieszczadzkiego Parku Narodowego, dla którego opracowywany jest obecnie projekt planu ochrony, który będzie również planem ochrony dla tej części obszaru Natura 2000.
Położenie administracyjne obszaru specjalnej ochrony ptaków PLC180001„Bieszczady”: powiat bieszczadzki, gminy: Lutowiska, Czarna, powiat leski, gminy: Cisna, Baligród, Solina.
Istniejące formy ochrony, które Obszar (SOO i OSO) obejmuje to: Bieszczadzki Park Narodowy (29 201,06 ha), Park Krajobrazowy Doliny Sanu (34 856 ha) z rezerwatami przyrody: Hulskie im. Stefana Myczkowskiego (189,87 ha), Krywe (511,73 ha), Śnieżycza wiosenna w Dwerniczku (4,94 ha), Zakole (5,25 ha), Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy (51 146 ha) z rezerwatami: Przełom Osławy pod Duszatynem (322,45 ha), Zwiezło (2,20 ha), Gołoborze (13,90 ha), Cisy na Górze Jawor (3,36 ha), Woronikówka (14,84 ha), Sine Wiry (450,49 ha), Olszyna łęgowa w Kalnicy (13,69 ha) oraz części Wschodniobeskidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i Obszaru Chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego. Powierzchnia Obszaru pokrywa się też z polską częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie, obejmującego również przygraniczne tereny na Ukrainie i w Słowacji.
Obszar położony jest w Bieszczadach Zachodnich będących najbardziej na zachód wysuniętą częścią Karpat Wschodnich. Są to niewysokie góry, gdzie długie, równoległe grzbiety biegnące z północnego zachodu na południowy wschód osiągają największe wysokości w masywach: Tarnicy (1346 m n.p.m.), Kińczyka Bukowskiego (1251 m n.p.m.), Rozsypańca (1272 m n.p.m.). Halicza (1333 m n.p.m.), Krzemienia (1333 m n.p.m.), Kopy Bukowskiej (1312 m n.p.m.), Bukowego Berda (1313 m n.p.m.), Szerokiego Wierchu (1315 m n.p.m.). Po stokach grzbietów spływają potoczki, biorące swój początek w od licznych źródeł znajdujących się na połoninach i przy górnej granicy lasu. Łączą się one w większe potoki żłobiące długie doliny równoległe do grzbietów. Większe potoki przecinają grzbiety, tworząc głębokie doliny przełomowe, z licznymi progami skalnymi i stromymi brzegami. Tak funkcjonuje „kratowy” układ potoków, które rzeźbią góry o „rusztowej” budowie. W dolinach, gdzie w przeszłości funkcjonowały bojkowskie wioski, utrzymywane są obecnie łąki i pastwiska, grupy starych drzew – wiązów, jesionów, lip oraz drzew owocowych, które razem ze śladami dawnej kultury i historii jak cmentarze, ruiny cerkwi, kapliczki i przydrożne krzyże, tworzą niezwykły krajobraz przyrodniczo-kulturowy tzw. „krainę dolin”. Największe powierzchnie stoków i dolin (ok. 86% pokrycia obszaru) porastają rozległe lasy o naturalnym charakterze. Przeważają lasy liściaste z dominującym bukiem zwyczajnym, a niekiedy ze znacznym udziałem jawora oraz lasy bukowo-jodłowe. Występujące na tym obszarze lasy iglaste z dominacją świerka lub jodły, to najczęściej drzewostany o składzie gatunkowym ukształtowanym przez gospodarkę człowieka. Układ ekosystemów leśnych wzbogacają niewielkie śródleśne polany tzw. „carynki”. Lasy sięgają do subalpejskiego piętra połonin tj. do wysokości ok. 1200 m n.p.m., a ich górną granicę budują krzywulcowe drzewostany bukowe, jaworowo-bukowe lub jarzębinowo-jaworowe. Powyżej odtwarzają się zbiorowiska zaroślowe z olchą zieloną, jarzębiną i wierzbą śląską, w przeszłości prawie całkowicie zniszczone przez pasterstwo. Rozległe zbocza połonin porastają traworośla z trzcinnikiem leśnym lub trzcinnikiem owłosionym oraz borówczyska, a w miejscach wilgotniejszych lokują się traworośla z śmiałkiem darniowym i wiechliną Chaixa a także wschodniokarpackie kwieciste ziołorośla z pełnikiem alpejskim i ziołorośla z szczawiem alpejskim. Szczyty i wysokie grzbiety, na inicjalnych glebach, porastają alpejskie i subalpejskie murawy z kostrzewą niską pięciornikiem złotym i seslerią Bielza, bażyniska z bażyną obupłciową, nieduże alpejskie torfowiska a na piaskowcowych wychodniach lokują się zbiorowiska szczelin i półek skalnych, z licznymi wysokogórskimi i wschodniokarpackimi gatunkami. Szatę roślinną gdzie opisano ok. 100 zespołów, podzespołów lub zbiorowisk roślin naczyniowych i ok.1100 gatunków roślin naczyniowych, dopełnia bardzo bogata w gatunki biota porostów i grzybów. Bieszczadzkie fitocenozy, tworzą jedną z najbogatszych w Polsce i w Europie ostoi, gdzie występują liczebne populacje wszystkich typowych dla puszczy karpackiej gatunków zwierząt kręgowych. Lasy, połoniny, łąki i torfowiska zapewniają warunki egzystencji bogatej w cenne gatunki faunie zwierząt bezkręgowych.
Walory przyrodnicze
Na terenie „obszaru Bieszczady” potwierdzono występowanie 28 typów siedlisk z listy wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Wybrane spośród nich to:
1. Siedlisko żyznej buczyny (kod 9130), zajmuje największe powierzchnie i opanowane jest przez zespół Dentario glandulosae-Fagetum, który w zależności od lokalnych warunków siedliskowych zróżnicowany jest na pięć podzespołów: typowy, wilgotny z miesiącznicą trwałą, wilgotny z czosnkiem niedźwiedzim, trawiasto-turzycowy i ziołoroślowy wyższych położeń. Pierwsze trzy podzespoły rozprzestrzenione są w całych Karpatach, natomiast dwa ostatnie to podzespoły wschodniokarpackie.
2. Siedlisko kwaśnej buczyny (kod 9110), występujące na dużych powierzchniach zajmują cztery podzespoły Luzulo nemorose-Fagetum: typowy z kosmatką gajową, borówkowy, trzcinnikowy i z kosmatką olbrzymią.
3. Siedlisko górskiej jaworzyny ziołoroślowej (kod 9140), wykształca się na niedużych powierzchniach, najczęściej w wyższych położeniach i w strefie górnej granicy lasu, w miejscach ocienionych i na silnie szkieletowych glebach. Opowiada ono cennym fitocenozom lasów jaworowych Aceri-Fagetum, jaworowo-bukowych jak zespół jaworzyny górskiej Lunario-Fagetum i zespół jaworzyny górskiej z języcznikiem zwyczajnym Phyllitido-Aceretum, oraz zespółowi lasów jaworowo-jarzębinowych Sorbo-Aceretum.
4. Siedlisko górskich borów świerkowych (kod 9410) jest reprezentowane przez występujący na niedużych powierzchniach zespół dolnoreglowych borów Abietii-Piceaetum.
3. Siedlisko łęgów olszowych i wierzbowych (kod 91E0) wyznacza zespół nadrzecznej olszyny górskej Alnetum incanae – znany z całych Karpat, porastający mady nad potokami górskimi, w Bieszczadach wyróżnia się on licznym występowaniem gatunków wschodniokarpackich.
5. Siedlisko wysokogórskich muraw acidofilnych (kod 6150) to płaty zespołu murawy z kostrzewą niską Potentillo aureae-Festucetum airoides, rozwijające się na inicjalnych glebach, na wierzchołkach i grzbietach najwyższych pasm połoninowych.
6. Siedlisko wysokogórskich borówczysk bażynowych (kod 4060), reprezentują niewielkie płaty zespołu połoninowego borówczyska bażynowego Empetro hermaphroditii-Vaccinietum myrtilli, wykształcające się na wysokich grzbietach połonin i na półkach skalnych eksponowanych do północy.
7. Siedlisko ziołorośli górskich (kod 6430) jest w Bieszczadach reprezentowane przez wyjątkowo cenny wschodniokarpacki zespół kwiecistych ziołorośli połoninowych z pełnikiem alpejskim Trollio altissimae-Knautietum dipsacifoliae.
8. Siedliska: bory i lasy bagienne (kod 91D0) oraz torfowiska wysokie (kod 7110), są związane z wstępującymi w dolinach bieszczadzkich torfowiskami wysokimi, na których występują: bór bagienny Vaccinio uliginosii-Pinetum oraz mszar torfowcowy Sphagnetum magellanici i kontynentalny mszar bagienny Ledo-Sphagnetum magellanici.
9. Siedliska torfowisk przejściowych i trzęsawisk (kod 7140) i torfowisk zasadowych o charakterze młak, turzycowisk (kod 7230) są reprezentowane przez płaty trzęsawiska z turzycą nitkowatą Caricetum lasiocarpae, trzęsawisko z turzycą obłą Caricetum diandrae, młakę turzycowo-mietlicową Carici canescentis-Agrostietum caninae oraz młakę źródliskową kozłkowo-turzycową Valeriano-Caricetum flavae - występujące najczęściej na niewielkich powierzchniach.
10. Siedliska świeżych łąk użytkowanych ekstensywnie (kod 6510), porastają przede wszystkim bieszczadzkie łąki mietlicowe Campanulo serratae-Agrostietum capillaris, zróżnicowane na liczne podzespoły i facje. Zespół ten zajmuje w Bieszczadach największe powierzchnie półnaturalnych łąk, koszonych raz w roku.
11. Siedlisko górskich muraw bliźniczkowych (kod 6230) zajmują występuje w dolinach dość niejednorodne płaty zbiorowisk nawiązujących do zespołu Nardetum strictae, zaś na połoninach zachowały się niewielkie powierzchnie zespołu wschodniokarpackiego bliźniczyska połoninowego Hypochoeridi uniflorae-Nardetum stricte w postaci rozproszonych oczek przekształcających się w efekcie wtórnej sukcesji w borówczyska lub subalpejskie traworośla.
W omawianym obszarze, występują duża liczba gatunków roślin i zwierząt, z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, których ochrona powinna być realizowana poprzez zabezpieczenie siedlisk i miejsc ważnych dla ich występowania, a w przypadku zwierząt miejsc ważnych dla rozrodu i żerowania.
Do tej grupy gatunków należą:
1. Mchy: widłoząb zielony Dicranum viride - występujący dość często w buczynach na drewnie, sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus – potencjalnie występujący na torfowiskach niskich (ostatnio niepotwierdzony na opisanym stanowisku), bezlist okrywowy Buxbaumia viridis - nowo odkryty w lesie jodłowo-bukowym (BdPN).
2. Rośliny naczyniowe: ponikło kraińskie Eleocharis carniolica – rzadka roślina związana z niewielkimi oczkami wodnymi, rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa – częste stanowiska na zarastających łąkach i na skraju lasów, dzwonek piłkowany Campanula serrata – występujący licznie na łąkach mietlicowych, w bliźniczyskach, oraz w połoninowych borówczyskach, traworoślach i ziołoroślach oraz tocja karpacka Tozzia alpina subsp. carpatica – rzadki gatunek występujący na kilku wilgotnych stanowiskach, głównie w łęgach i kwiecistych ziołoroślach połoninowych.
2. Ssaki: podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, nocek orzęsiony Myotis emarginatus, nocek duży Myotis myotis – nietoperze związane z dziuplastymi starymi lasami, szczelinami skalnymi i budynkami (cerkwie i dzwonnice), bóbr europejski Castor fiber, wilk Canis lupus, niedźwiedź brunatny Ursus arctos, wydra Lutra lutra, ryś Lynx lynx i żubr Bison bonasus.
3. Płazy i gady: traszka grzebieniasta Triturus cristatus – bardzo rzadka na tym obszarze, traszka karpacka Triturus montandoni i kumak górski Bombina variegata o dość liczebnych populacjach.
4. Ryby: minog strumieniowy Lampetra planeri, brzanka Barbus meridionalis, głowacz białopłetwy Cottus gobio występujące w górskich potokach na wielu stanowiskach.
5. Bezkręgowce: skójka gruboskorupowa Unio crassus – występuje w nurcie potoków, zakopana częściowo w dnie, bardzo wrażliwa na zanieczyszczenia, liczebność populacji wymaga zbadania; czerwończyk nieparek Lyacaena dispar dość rzadki motyl dzienny, barcatka kataks Eriogaster catax – bardzo rzadki motyl cieplolubnych zarośli i muraw, krasopani hera Callimorpha quadripunctaria – motyl bardzo rzadko spotykany w ekotonach „las-środowiska otwarte”, najczęściej na sadźcu konopiastym Eupatorium cannabinum, potwierdzono występowanie na Pogórzu Przemyskim, w Bieszczadach wymaga potwierdzenia; jelonek rogacz Lucanus cervus – związany głównie z grądami i występującym w nich dębem, chociaż również rozwija w drewnie bukowym, grabowym lub wiązowym, w Bieszczadach bardzo rzadko notowany; biegacz gruzełkowaty Carabus variolosus – chrząszcz wybitnie higrofilny, zasiedlający brzegi zbiorników wodnych w lasach, bagna torfowiska i młaki, potwierdzony w Bieszczadach, nie należy do gatunków zagrożonych; biegacz Zawadzkiego Carabus zawadzkii – to endemit wschodniokarpacki, w Polsce spotykany w piętrze bieszczadzkich połonin, zasięg i liczebność wymaga badań; nadobnica alpejska Rosalia alpina, zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus i zagłębek bruzdkowany Rhysodes sulcatus – to gatunki związane nielicznymi starymi drzewostanami o charakterze naturalnym.
Na obszarze tej „ostoi ptasiej” stwierdzono 34 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG. Gatunki te można podzielić na cztery grupy: gatunki średnio liczne, rzadkie, bardzo rzadkie oraz wyjątkowo zalatujące. Do grupy gatunków średnio licznych można zakwalifikować bociana białego Ciconia ciconia, derkacza Crex crex, gąsiorka Lanius collurio, muchołówkę białoszyją Ficedula albicollis, a do rzadkich - bociana czarnego Ciconia nigra, orlika krzykliwego Aquila pomarina, puszczyka uralskiego Strix uralensis, dzięcioła zielonosiwego Picus canus, dzięcioła czarnego Dryocopus martius, jarząbka Bonasa bonasia, muchołówkę mała Ficedula parva. Do gatunków bardzo rzadkich należy: trzmielojad Pernis apivorus, gadożer Circaetus gallicus, błotniak zbożowy Circus cyaneus, błotniak łąkowy Circus pygargus, orzeł przedni Aquila chrysaetos, orlik grubodzioby Aquila clanga, brodziec leśny Tringa glareola, puchacz Bubo bubo, sóweczka Glaucidium passerinum, włochatka Aegolius funereus, lelek Caprimulgus europeus, zimorodek Alcedo atthis, dzięcioł średni Dendrocopos medius, dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos, dzięcioł trójpalczasty Picoides triadactylus, lerka Lullula arborea, jarzębatka Sylvia nisoria, dzierzba czarnoczelna Lanius minor. Gatunkami wyjątkowo zalatującymi lub na przelotach są: kraska Coracias garrulus, mornel Charadrius morinellus (Eudromias), głuszec Tetrao urogallus, żuraw Grus grus, rybitwa czarna Chlidonias niger. Obszar ten to wyjątkowo cenna ostoja, gdzie stwierdzono ponad 200 gatunków ptaków, z czego ok. 150 gatunków lęgowych.
Ogólne warunki utrzymania właściwego stanu ochrony
Skuteczna ochrona wybitnych walorów bieszczadzkiej przyrody zależy w dużej mierze od konsekwentnej pracy instytucji odpowiedzialnych za ochronę przyrody tego obszaru, które powinny realizować ochronę w oparciu o profesjonalnie opracowane, przez najlepszych specjalistów od ochrony zasobów i procesów przyrodniczych, perspektywiczne plany ochrony i zadania ochronne. Zachowanie naturalnych leśno-połoninowych ostoi fauny puszczańskiej, wymaga trwałego ograniczenia antropopresji poprzez zapobieganie powstawaniu nowych i likwidowanie istniejących barier ekologicznych. Ze względu na zwiększającą się presję turystyczną kluczowe jest utrzymywanie odpowiednio ukształtowanego systemu ścieżek i szlaków służących, do udostępniania terenu w celach edukacyjnych i turystycznych. Ścieżki turystyczne powinny równocześnie spełniać funkcje ścieżek edukacyjnych. Wyposażenie ścieżek w wiaty, progi, kładki i bariery powinno podnosić bezpieczeństwo zwiedzających a stosowane zabezpieczenia i odpowiedni nadzór powinny skutecznie ochraniać walory przyrodnicze w ich otoczeniu ścieżek. Charakteryzując warunki utrzymania właściwego stanu przyrody należy zwrócić również uwagę na zagrożenia, wynikające z braku całościowych planów przestrzennego zagospodarowania tzw. planów miejscowych gmin. Powstają inwestycje, których lokalizacja kłuci się z zasadami ładu przestrzennego nie mówiąc o przykładach samowoli budowlanych. Rozwój zabudowy mieszkalnej i turystycznej, przy zaniedbaniach w gospodarce wodnościekowej powoduje wyraźny wzrost chemicznego i biologicznego zanieczyszczenia potoków. W lasach gospodarczych, należy poprawić ochronę miejsc gniazdowania ptaków drapieżnych, między innymi poprzez prawidłowe wyznaczanie stref ochronnych. Konieczne jest też utrzymywanie fragmentów starych drzewostanów w związku z ochroną siedlisk rzadkich gatunków owadów, nietoperzy i ptaków. Utrzymywanie, w wytypowanych miejscach, ekosystemów nieleśnych poprzez koszenia, wypas lub usuwanie zakrzywień, powinno zapewnić warunki dla egzystencji licznych gatunków światłożądnych, ciepłolubnych i wzbogacić obszar w żerowiska dla ptaków drapieżnych i ssaków roślinożernych.
Zgodnie ze zaktualizowanym Standardowym Formularzem Danych przedmiotami ochrony (z ocenę ogólną znaczenia obszaru dla tych siedlisk i gatunków wyższą niż D) w obszarze PLC180001 „Bieszczady są (* oznaczono siedliska/gatunki priorytetowe, za których stan ponosimy szczególną odpowiedzialność):
Siedliska:
Położenie administracyjne obszaru specjalnej ochrony ptaków PLC180001„Bieszczady”: powiat bieszczadzki, gminy: Lutowiska, Czarna, powiat leski, gminy: Cisna, Baligród, Solina.
Istniejące formy ochrony, które Obszar (SOO i OSO) obejmuje to: Bieszczadzki Park Narodowy (29 201,06 ha), Park Krajobrazowy Doliny Sanu (34 856 ha) z rezerwatami przyrody: Hulskie im. Stefana Myczkowskiego (189,87 ha), Krywe (511,73 ha), Śnieżycza wiosenna w Dwerniczku (4,94 ha), Zakole (5,25 ha), Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy (51 146 ha) z rezerwatami: Przełom Osławy pod Duszatynem (322,45 ha), Zwiezło (2,20 ha), Gołoborze (13,90 ha), Cisy na Górze Jawor (3,36 ha), Woronikówka (14,84 ha), Sine Wiry (450,49 ha), Olszyna łęgowa w Kalnicy (13,69 ha) oraz części Wschodniobeskidzkiego Obszaru Chronionego Krajobrazu i Obszaru Chronionego Krajobrazu Beskidu Niskiego. Powierzchnia Obszaru pokrywa się też z polską częścią Międzynarodowego Rezerwatu Biosfery Karpaty Wschodnie, obejmującego również przygraniczne tereny na Ukrainie i w Słowacji.
Obszar położony jest w Bieszczadach Zachodnich będących najbardziej na zachód wysuniętą częścią Karpat Wschodnich. Są to niewysokie góry, gdzie długie, równoległe grzbiety biegnące z północnego zachodu na południowy wschód osiągają największe wysokości w masywach: Tarnicy (1346 m n.p.m.), Kińczyka Bukowskiego (1251 m n.p.m.), Rozsypańca (1272 m n.p.m.). Halicza (1333 m n.p.m.), Krzemienia (1333 m n.p.m.), Kopy Bukowskiej (1312 m n.p.m.), Bukowego Berda (1313 m n.p.m.), Szerokiego Wierchu (1315 m n.p.m.). Po stokach grzbietów spływają potoczki, biorące swój początek w od licznych źródeł znajdujących się na połoninach i przy górnej granicy lasu. Łączą się one w większe potoki żłobiące długie doliny równoległe do grzbietów. Większe potoki przecinają grzbiety, tworząc głębokie doliny przełomowe, z licznymi progami skalnymi i stromymi brzegami. Tak funkcjonuje „kratowy” układ potoków, które rzeźbią góry o „rusztowej” budowie. W dolinach, gdzie w przeszłości funkcjonowały bojkowskie wioski, utrzymywane są obecnie łąki i pastwiska, grupy starych drzew – wiązów, jesionów, lip oraz drzew owocowych, które razem ze śladami dawnej kultury i historii jak cmentarze, ruiny cerkwi, kapliczki i przydrożne krzyże, tworzą niezwykły krajobraz przyrodniczo-kulturowy tzw. „krainę dolin”. Największe powierzchnie stoków i dolin (ok. 86% pokrycia obszaru) porastają rozległe lasy o naturalnym charakterze. Przeważają lasy liściaste z dominującym bukiem zwyczajnym, a niekiedy ze znacznym udziałem jawora oraz lasy bukowo-jodłowe. Występujące na tym obszarze lasy iglaste z dominacją świerka lub jodły, to najczęściej drzewostany o składzie gatunkowym ukształtowanym przez gospodarkę człowieka. Układ ekosystemów leśnych wzbogacają niewielkie śródleśne polany tzw. „carynki”. Lasy sięgają do subalpejskiego piętra połonin tj. do wysokości ok. 1200 m n.p.m., a ich górną granicę budują krzywulcowe drzewostany bukowe, jaworowo-bukowe lub jarzębinowo-jaworowe. Powyżej odtwarzają się zbiorowiska zaroślowe z olchą zieloną, jarzębiną i wierzbą śląską, w przeszłości prawie całkowicie zniszczone przez pasterstwo. Rozległe zbocza połonin porastają traworośla z trzcinnikiem leśnym lub trzcinnikiem owłosionym oraz borówczyska, a w miejscach wilgotniejszych lokują się traworośla z śmiałkiem darniowym i wiechliną Chaixa a także wschodniokarpackie kwieciste ziołorośla z pełnikiem alpejskim i ziołorośla z szczawiem alpejskim. Szczyty i wysokie grzbiety, na inicjalnych glebach, porastają alpejskie i subalpejskie murawy z kostrzewą niską pięciornikiem złotym i seslerią Bielza, bażyniska z bażyną obupłciową, nieduże alpejskie torfowiska a na piaskowcowych wychodniach lokują się zbiorowiska szczelin i półek skalnych, z licznymi wysokogórskimi i wschodniokarpackimi gatunkami. Szatę roślinną gdzie opisano ok. 100 zespołów, podzespołów lub zbiorowisk roślin naczyniowych i ok.1100 gatunków roślin naczyniowych, dopełnia bardzo bogata w gatunki biota porostów i grzybów. Bieszczadzkie fitocenozy, tworzą jedną z najbogatszych w Polsce i w Europie ostoi, gdzie występują liczebne populacje wszystkich typowych dla puszczy karpackiej gatunków zwierząt kręgowych. Lasy, połoniny, łąki i torfowiska zapewniają warunki egzystencji bogatej w cenne gatunki faunie zwierząt bezkręgowych.
Walory przyrodnicze
Na terenie „obszaru Bieszczady” potwierdzono występowanie 28 typów siedlisk z listy wymienionych w Załączniku I Dyrektywy Rady 92/43/EWG. Wybrane spośród nich to:
1. Siedlisko żyznej buczyny (kod 9130), zajmuje największe powierzchnie i opanowane jest przez zespół Dentario glandulosae-Fagetum, który w zależności od lokalnych warunków siedliskowych zróżnicowany jest na pięć podzespołów: typowy, wilgotny z miesiącznicą trwałą, wilgotny z czosnkiem niedźwiedzim, trawiasto-turzycowy i ziołoroślowy wyższych położeń. Pierwsze trzy podzespoły rozprzestrzenione są w całych Karpatach, natomiast dwa ostatnie to podzespoły wschodniokarpackie.
2. Siedlisko kwaśnej buczyny (kod 9110), występujące na dużych powierzchniach zajmują cztery podzespoły Luzulo nemorose-Fagetum: typowy z kosmatką gajową, borówkowy, trzcinnikowy i z kosmatką olbrzymią.
3. Siedlisko górskiej jaworzyny ziołoroślowej (kod 9140), wykształca się na niedużych powierzchniach, najczęściej w wyższych położeniach i w strefie górnej granicy lasu, w miejscach ocienionych i na silnie szkieletowych glebach. Opowiada ono cennym fitocenozom lasów jaworowych Aceri-Fagetum, jaworowo-bukowych jak zespół jaworzyny górskiej Lunario-Fagetum i zespół jaworzyny górskiej z języcznikiem zwyczajnym Phyllitido-Aceretum, oraz zespółowi lasów jaworowo-jarzębinowych Sorbo-Aceretum.
4. Siedlisko górskich borów świerkowych (kod 9410) jest reprezentowane przez występujący na niedużych powierzchniach zespół dolnoreglowych borów Abietii-Piceaetum.
3. Siedlisko łęgów olszowych i wierzbowych (kod 91E0) wyznacza zespół nadrzecznej olszyny górskej Alnetum incanae – znany z całych Karpat, porastający mady nad potokami górskimi, w Bieszczadach wyróżnia się on licznym występowaniem gatunków wschodniokarpackich.
5. Siedlisko wysokogórskich muraw acidofilnych (kod 6150) to płaty zespołu murawy z kostrzewą niską Potentillo aureae-Festucetum airoides, rozwijające się na inicjalnych glebach, na wierzchołkach i grzbietach najwyższych pasm połoninowych.
6. Siedlisko wysokogórskich borówczysk bażynowych (kod 4060), reprezentują niewielkie płaty zespołu połoninowego borówczyska bażynowego Empetro hermaphroditii-Vaccinietum myrtilli, wykształcające się na wysokich grzbietach połonin i na półkach skalnych eksponowanych do północy.
7. Siedlisko ziołorośli górskich (kod 6430) jest w Bieszczadach reprezentowane przez wyjątkowo cenny wschodniokarpacki zespół kwiecistych ziołorośli połoninowych z pełnikiem alpejskim Trollio altissimae-Knautietum dipsacifoliae.
8. Siedliska: bory i lasy bagienne (kod 91D0) oraz torfowiska wysokie (kod 7110), są związane z wstępującymi w dolinach bieszczadzkich torfowiskami wysokimi, na których występują: bór bagienny Vaccinio uliginosii-Pinetum oraz mszar torfowcowy Sphagnetum magellanici i kontynentalny mszar bagienny Ledo-Sphagnetum magellanici.
9. Siedliska torfowisk przejściowych i trzęsawisk (kod 7140) i torfowisk zasadowych o charakterze młak, turzycowisk (kod 7230) są reprezentowane przez płaty trzęsawiska z turzycą nitkowatą Caricetum lasiocarpae, trzęsawisko z turzycą obłą Caricetum diandrae, młakę turzycowo-mietlicową Carici canescentis-Agrostietum caninae oraz młakę źródliskową kozłkowo-turzycową Valeriano-Caricetum flavae - występujące najczęściej na niewielkich powierzchniach.
10. Siedliska świeżych łąk użytkowanych ekstensywnie (kod 6510), porastają przede wszystkim bieszczadzkie łąki mietlicowe Campanulo serratae-Agrostietum capillaris, zróżnicowane na liczne podzespoły i facje. Zespół ten zajmuje w Bieszczadach największe powierzchnie półnaturalnych łąk, koszonych raz w roku.
11. Siedlisko górskich muraw bliźniczkowych (kod 6230) zajmują występuje w dolinach dość niejednorodne płaty zbiorowisk nawiązujących do zespołu Nardetum strictae, zaś na połoninach zachowały się niewielkie powierzchnie zespołu wschodniokarpackiego bliźniczyska połoninowego Hypochoeridi uniflorae-Nardetum stricte w postaci rozproszonych oczek przekształcających się w efekcie wtórnej sukcesji w borówczyska lub subalpejskie traworośla.
W omawianym obszarze, występują duża liczba gatunków roślin i zwierząt, z Załącznika II Dyrektywy Rady 92/43/EWG, których ochrona powinna być realizowana poprzez zabezpieczenie siedlisk i miejsc ważnych dla ich występowania, a w przypadku zwierząt miejsc ważnych dla rozrodu i żerowania.
Do tej grupy gatunków należą:
1. Mchy: widłoząb zielony Dicranum viride - występujący dość często w buczynach na drewnie, sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus – potencjalnie występujący na torfowiskach niskich (ostatnio niepotwierdzony na opisanym stanowisku), bezlist okrywowy Buxbaumia viridis - nowo odkryty w lesie jodłowo-bukowym (BdPN).
2. Rośliny naczyniowe: ponikło kraińskie Eleocharis carniolica – rzadka roślina związana z niewielkimi oczkami wodnymi, rzepik szczeciniasty Agrimonia pilosa – częste stanowiska na zarastających łąkach i na skraju lasów, dzwonek piłkowany Campanula serrata – występujący licznie na łąkach mietlicowych, w bliźniczyskach, oraz w połoninowych borówczyskach, traworoślach i ziołoroślach oraz tocja karpacka Tozzia alpina subsp. carpatica – rzadki gatunek występujący na kilku wilgotnych stanowiskach, głównie w łęgach i kwiecistych ziołoroślach połoninowych.
2. Ssaki: podkowiec mały Rhinolophus hipposideros, nocek orzęsiony Myotis emarginatus, nocek duży Myotis myotis – nietoperze związane z dziuplastymi starymi lasami, szczelinami skalnymi i budynkami (cerkwie i dzwonnice), bóbr europejski Castor fiber, wilk Canis lupus, niedźwiedź brunatny Ursus arctos, wydra Lutra lutra, ryś Lynx lynx i żubr Bison bonasus.
3. Płazy i gady: traszka grzebieniasta Triturus cristatus – bardzo rzadka na tym obszarze, traszka karpacka Triturus montandoni i kumak górski Bombina variegata o dość liczebnych populacjach.
4. Ryby: minog strumieniowy Lampetra planeri, brzanka Barbus meridionalis, głowacz białopłetwy Cottus gobio występujące w górskich potokach na wielu stanowiskach.
5. Bezkręgowce: skójka gruboskorupowa Unio crassus – występuje w nurcie potoków, zakopana częściowo w dnie, bardzo wrażliwa na zanieczyszczenia, liczebność populacji wymaga zbadania; czerwończyk nieparek Lyacaena dispar dość rzadki motyl dzienny, barcatka kataks Eriogaster catax – bardzo rzadki motyl cieplolubnych zarośli i muraw, krasopani hera Callimorpha quadripunctaria – motyl bardzo rzadko spotykany w ekotonach „las-środowiska otwarte”, najczęściej na sadźcu konopiastym Eupatorium cannabinum, potwierdzono występowanie na Pogórzu Przemyskim, w Bieszczadach wymaga potwierdzenia; jelonek rogacz Lucanus cervus – związany głównie z grądami i występującym w nich dębem, chociaż również rozwija w drewnie bukowym, grabowym lub wiązowym, w Bieszczadach bardzo rzadko notowany; biegacz gruzełkowaty Carabus variolosus – chrząszcz wybitnie higrofilny, zasiedlający brzegi zbiorników wodnych w lasach, bagna torfowiska i młaki, potwierdzony w Bieszczadach, nie należy do gatunków zagrożonych; biegacz Zawadzkiego Carabus zawadzkii – to endemit wschodniokarpacki, w Polsce spotykany w piętrze bieszczadzkich połonin, zasięg i liczebność wymaga badań; nadobnica alpejska Rosalia alpina, zgniotek cynobrowy Cucujus cinnaberinus i zagłębek bruzdkowany Rhysodes sulcatus – to gatunki związane nielicznymi starymi drzewostanami o charakterze naturalnym.
Na obszarze tej „ostoi ptasiej” stwierdzono 34 gatunki ptaków z Załącznika I Dyrektywy Rady 79/409/EWG. Gatunki te można podzielić na cztery grupy: gatunki średnio liczne, rzadkie, bardzo rzadkie oraz wyjątkowo zalatujące. Do grupy gatunków średnio licznych można zakwalifikować bociana białego Ciconia ciconia, derkacza Crex crex, gąsiorka Lanius collurio, muchołówkę białoszyją Ficedula albicollis, a do rzadkich - bociana czarnego Ciconia nigra, orlika krzykliwego Aquila pomarina, puszczyka uralskiego Strix uralensis, dzięcioła zielonosiwego Picus canus, dzięcioła czarnego Dryocopus martius, jarząbka Bonasa bonasia, muchołówkę mała Ficedula parva. Do gatunków bardzo rzadkich należy: trzmielojad Pernis apivorus, gadożer Circaetus gallicus, błotniak zbożowy Circus cyaneus, błotniak łąkowy Circus pygargus, orzeł przedni Aquila chrysaetos, orlik grubodzioby Aquila clanga, brodziec leśny Tringa glareola, puchacz Bubo bubo, sóweczka Glaucidium passerinum, włochatka Aegolius funereus, lelek Caprimulgus europeus, zimorodek Alcedo atthis, dzięcioł średni Dendrocopos medius, dzięcioł białogrzbiety Dendrocopos leucotos, dzięcioł trójpalczasty Picoides triadactylus, lerka Lullula arborea, jarzębatka Sylvia nisoria, dzierzba czarnoczelna Lanius minor. Gatunkami wyjątkowo zalatującymi lub na przelotach są: kraska Coracias garrulus, mornel Charadrius morinellus (Eudromias), głuszec Tetrao urogallus, żuraw Grus grus, rybitwa czarna Chlidonias niger. Obszar ten to wyjątkowo cenna ostoja, gdzie stwierdzono ponad 200 gatunków ptaków, z czego ok. 150 gatunków lęgowych.
Ogólne warunki utrzymania właściwego stanu ochrony
Skuteczna ochrona wybitnych walorów bieszczadzkiej przyrody zależy w dużej mierze od konsekwentnej pracy instytucji odpowiedzialnych za ochronę przyrody tego obszaru, które powinny realizować ochronę w oparciu o profesjonalnie opracowane, przez najlepszych specjalistów od ochrony zasobów i procesów przyrodniczych, perspektywiczne plany ochrony i zadania ochronne. Zachowanie naturalnych leśno-połoninowych ostoi fauny puszczańskiej, wymaga trwałego ograniczenia antropopresji poprzez zapobieganie powstawaniu nowych i likwidowanie istniejących barier ekologicznych. Ze względu na zwiększającą się presję turystyczną kluczowe jest utrzymywanie odpowiednio ukształtowanego systemu ścieżek i szlaków służących, do udostępniania terenu w celach edukacyjnych i turystycznych. Ścieżki turystyczne powinny równocześnie spełniać funkcje ścieżek edukacyjnych. Wyposażenie ścieżek w wiaty, progi, kładki i bariery powinno podnosić bezpieczeństwo zwiedzających a stosowane zabezpieczenia i odpowiedni nadzór powinny skutecznie ochraniać walory przyrodnicze w ich otoczeniu ścieżek. Charakteryzując warunki utrzymania właściwego stanu przyrody należy zwrócić również uwagę na zagrożenia, wynikające z braku całościowych planów przestrzennego zagospodarowania tzw. planów miejscowych gmin. Powstają inwestycje, których lokalizacja kłuci się z zasadami ładu przestrzennego nie mówiąc o przykładach samowoli budowlanych. Rozwój zabudowy mieszkalnej i turystycznej, przy zaniedbaniach w gospodarce wodnościekowej powoduje wyraźny wzrost chemicznego i biologicznego zanieczyszczenia potoków. W lasach gospodarczych, należy poprawić ochronę miejsc gniazdowania ptaków drapieżnych, między innymi poprzez prawidłowe wyznaczanie stref ochronnych. Konieczne jest też utrzymywanie fragmentów starych drzewostanów w związku z ochroną siedlisk rzadkich gatunków owadów, nietoperzy i ptaków. Utrzymywanie, w wytypowanych miejscach, ekosystemów nieleśnych poprzez koszenia, wypas lub usuwanie zakrzywień, powinno zapewnić warunki dla egzystencji licznych gatunków światłożądnych, ciepłolubnych i wzbogacić obszar w żerowiska dla ptaków drapieżnych i ssaków roślinożernych.
Zgodnie ze zaktualizowanym Standardowym Formularzem Danych przedmiotami ochrony (z ocenę ogólną znaczenia obszaru dla tych siedlisk i gatunków wyższą niż D) w obszarze PLC180001 „Bieszczady są (* oznaczono siedliska/gatunki priorytetowe, za których stan ponosimy szczególną odpowiedzialność):
Siedliska:
- Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion - 3150
- Pionierska roślinność na kamieńcach potoków górskich - 3220
- Wysokogórskie borówczyska bażynowe (Empetro–Vaccinietum)– 4060
- Subalpejskie zarośla wierzbowe wierzby śląskiej (Salicetum lapponum)– 4080
- Wysokogórskie murawy acidofilne (Juncion trifidi – 6150
- Górskie i niżowe murawy bliźniczkowe (Nardion - płaty bogate florystycznie)– 6230*
- Zmiennowilgotne łąki trzęślicowe (Molinion) - 6410
- Ziołorośla górskie (Adenostylion alliariae) i ziołorośla nadrzeczne (Convolvuletalia sepium)– 6430
- Niżowe i górskie świeże łąki użytkowane ekstensywnie (Arhenatherion elatioris) – 6510
- Górskie łąki konietlicowe użytkowane ekstensywnie (Polygono-Trisetion)– 6520
- Torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą (żywe) – 7110*
- Torfowiska wysokie zdegradowane, lecz zdolne do naturalnej i stymulowanej regeneracji – 7120
- Torfowiska przejściowe i trzęsawiska (przeważnie z roślinnością Scheuzerio-Caricetea)– 7140
- Źródliska wapienne ze zbiorowiskami Cratoneurion commutati– 7220*
- Górskie i nizinne torfowiska zasadowe o charakterze młak, turzycowisk i mechowisk – 7230
- Piargi i gołoborza krzemianowe – 8110
- Środkowoeuropejskie wyżynne piargi i gołoborza krzemianowe – 8150
- Jaskinie nieudostępnione do zwiedzania - 8310
- Ściany skalne i urwiska krzemianowe – 8220
- Kwaśne buczyny (Luzulo-Fagenion) – 9110
- Żyzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion) – 9130
- Górskie jaworzyny ziołoroślowe (Aceri-Fagetum)– 9140
- Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stokach i zboczach (Tilio plathyphyllis-Acerion pseudoplatani) – 9180*
- Bory i lasy bagienne (Vaccinio uliginosi-Pinetum) – 91D0*
- Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Alnenion incanae) 91E0*
- Górskie bory świerkowe (Piceion abietis część – zbiorowiska górskie) – 9410
- Grąd środkowoeuropejski i subkontynentalny (Tilio-Carpinetum) - 9170
Ptaki:
Rośliny:
- Bocian czarny (Ciconia nigra) – A030
- Derkacz (Crex crex) – A122
- Dzięcioł białogrzbiety (Dendrocopos leucotos) – A239
- Dzięcioł czarny (Dryocopus martius) – A236
- Dzięcioł średni (Dendrocopos medius) - A238
- Dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus) – A241
- Dzięcioł zielonosiwy (Picus canus) – A234
- Jarząbek (Bonasia bonasia) - A104
- Jarzębatka (Sylvia nisoria) - A307
- Muchołówka białoszyja (Ficedula albicollis) – A321
- Muchołówka mała (Ficedula parva)- A320
- Orlik krzykliwy (Aquila pomarina) – A089
- Orzeł przedni (Aquila chrysaetos)– A091
- Płochacz halny (Prunella collaris) – A267
- Puchacz (Bubo bubo) – A215
- Puszczyk uralski (Strix uralensis) – A220
- Sóweczka (Glaucidium passerinum)– A217
- Trzmielojad (Pernis apivorus) – A072
- Włochatka (Aegoliu funereus) – A223
- Zimorodek (Alcedo atthis) - A229
- Bóbr europejski (Castor fiber) – 1337
- Mopek zachodni (Barbastella barbastellus) - 1308
- Niedźwiedź brunatny (Ursus arctos) – 1354*
- Nocek Bechsteina (Myotis bechsteinii) – 1323
- Nocek duży (Myotis myotis) – 1324
- Nocek orzęsiony (Myotis emarginatus) – 1321
- Nocek orzęsiony (Myotis emarginatus) – 1321
- Podkowiec mały (Rhinolophus hipposideros) – 1303
- Ryś (Lynx lynx) – 1361
- Wilk (Canis lupus) – 1352*
- Wydra (Lutra lutra) – 1355
- Żubr (Bison bonasus) – 2647*
- Traszka grzebieniasta (Triturus cristatus) – 1166
- Kumak górski (Bombina variegata) – 1193
- Traszka karpacka (Triturus montadoni) – 2001
- Minóg strumieniowy (Lampetra planeri)– 1096
- Brzanka (Barbus carpathicus) – 5264
- Głowacz białopłetwy (Cottus gobio) – 1163
- Biegacz urozmaicony (Carabus variolosus) – 4014
- Biegacz Zawadzkiego (Carabus zawakszkii) – 4015
- Czerwończyk nieparek (Lycaena dispar) - 1060
- Krasopani hera (Callimorpha quadripunctata) – 1078*
- Nadobnica alpejska (Rosalia alpina) – 1087*
- Ponurek Schneidera (Boros Schneideri) - 1920
- Skójka gruboskorupowa (Unio crassus) – 1032
- Zagłębek bruzdkowany (Rhysodes sulcatus) – 4026
- Zgniotek cynobrowy (Cucujus cinnaberinus) –1086
Rośliny:
- Ponikło kraińskie (Eleocharis carniolica) – 1898
- Rzepik szczeciniasty (Agrimonia pilosa) – 1939
- Dzwonek piłkowany (Campanula serrata) – 4070*
- Tocja karpacka (Tozzia carpatica) – 4116
- Bezlist okrywkowy (Buxbaumia viridis) - 1386
- Widłoząb zielony (Dicranum viride) - 1381